Dokuz Kumalak Zekâ ve Strateji Oyunu iki kişi ile oynanır. Oyun seti üzerinde karşılıklı 9'şar adet olmak üzere 18 otağ kuyu ve her oyuncunun taşlarını toplayacağı birer uzun kazan kuyusu bulunmaktadır. Dokuz Kumalak Oyunu 162 taş ile oynanır.

Oyuncular 162 taşı her bir kuyuya 9'er adet olmak üzere dağıtırlar.

Oyunda her oyuncunun önünde bulunan yan yana 9 otağ kuyu, o oyuncunun bölgesidir. Karşısında bulunan 9 otağ kuyu rakibinin bölgesidir.

Küçük kuyulara otağ, büyük kuyulara ise kazan adı verilir.

Oyuna her otağa dokuzar adet taş yerleştirilerek başlanır. Otağlara oyun başında bırakılan dokuzar taşın haricinde her oyuncunun kazanında oyunun ilerleyen aşamalarında kullanmaları için bulunan birer adet farklı renkte tuz taşları vardır. 

Oyuna başlayan taraf ilk hamlesini istediği kuyusundan yapar. Kuyusundaki tüm taşları alır ve ilk taşını taşları aldığı kuyuya bırakarak elindeki tüm taşları saat yönünün tersinde otağlara dağıtır. Taş dağıtımı buraya kadar Türk Mangalası ile aynıdır ufak bir detay haricinde.

Dokuz Kumalak oyununda taş dağıtan oyuncu ne kendi ne de rakibin kazanına hiç bir zaman için taş bırakmaz. Kazanlar sadece kurallar çerçevesinde kazanılan taşların biriktirilmesi içindir.  Eğer hamle yapılan kuyuda tek bir taş var ise Türk Mangalası oyunundaki gibi o taş bir sonraki kuyuya bırakılarak hamle yapılır. Taşları dağıttığımızda elinizdeki son rakip otağlardan birine gelir ve bu kuyudaki taş sayısı çift sayı olursa bu otağdaki taşları alarak kazanınıza taşırsınız.

Oyunda “tuzduk”, “tuz”adı verilen özel bir kural vardır. Herhangi bir anında taşlarınızı dağıttığınızda elinizdeki son taş rakibinizin otağına denk gelir ve buradaki taş sayısını üçe tamamlarsa buraya “tuzduk” kurmuş olursunuz. Tuzluk kurulan kuyu artık tuzluğun sahibine aittir yani buraya bırakılan bütün taşlar direkt olarak tuzluğun sahibinin kazanına bırakılmış olur. Fakat tuzduk kurmak için bazı özel kurallar daha vardır.

Eğer rakibiniz sizden önce tuzduk kurduysa siz onun tuzduk kurduğu otağ numarasıyla aynı otağa tuzduk kuramazsınız. Yani rakibiniz sizin 3 numaralı otağınıza tuzduk kurduysa siz rakibinizin 3 numaralı kuyusuna tuzduk kuramazsınız. Bir diğer kural ise dokuz numaralı otağ ile ilgilidir. Her iki taraf içinde dokuz numaralı otağa tuzduk kurmak yasaktır.

Yorumlar